Owsica – co to za choroba?

Owsica – choroba pasożytnicza. Co warto o niej wiedzieć?

Owsiki – co powinniśmy o nich wiedzieć?

Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego są szeroko rozpowszechnione na całym świecie. Ich główną przyczyną jest niski poziom sanitarno-higieniczny. Wysokie ryzyko zarażenia wiąże się zarówno z lekceważeniem zasad higieny osobistej, żywności i żywienia, jak i z szybkością namnażania pasożytów, wydalaniem przez nie ogromnej liczby jaj i łatwością rozprzestrzeniania.

Owsica jest pasożytniczą chorobą zakaźną wywoływaną przez owsiki ludzkie. Najczęściej zarażają się nią dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Szacuje się, że w Polsce zarażenie owsikiem ludzkim dotyczy ok. 40% dzieci w wieku 7-14 lat i ok. 17% dorosłych.

Czym są owsiki?

Czynnikiem etiologicznym owsicy są owsiki ludzkie (Enterobius vermicularis) należące do nicieni. Jedynym ich rezerwuarem są ludzie. Owsiki przypominają krótkie, białe niteczki i mogą być widoczne gołym okiem. Charakteryzuje je wyraźny dymorfizm płciowy: proste samice osiągają 10-13 mm długości, zaś samce z wyraźnie zagiętą tylną częścią – 3-5 mm.

Pasożyty bytują w końcowym odcinku jelita cienkiego oraz w jelicie grubym. Zapłodnione samice wędrują w okolicę odbytu żywiciela gdzie składają na skórze ok. 10-12 tys. jaj. Jaja owsików dojrzewają do formy inwazyjnej w ciągu 4-6 godzin i mogą stać się przyczyną powtórnego zarażenia lub zarażenia osób z otoczenia. Od chwili zarażenia do momentu wydalania jaj upływa 2-8 tygodni. Jaja owsików poza organizmem człowieka utrzymują żywotność przez okres 2-3 tygodni.

Jak dochodzi do zarażenia owsicą?

Człowiek zaraża się owsicą przede wszystkim drogą pokarmową poprzez brudne ręce.

Drogi zarażenia:

kontakt z zarażoną osobą
wspólne używanie pościeli, bielizny, ręczników, ubrań, zabawek
korzystanie z tej samej łazienki, toalety
spożycie skażonego pokarmu
autoinwazja – przenoszenie do jamy ustnej poprzez ręce po drapaniu okolicy odbytu
inhalacja – wdychanie jaj unoszących się w powietrzu
retroinwazja – larwy wylęgające się w okolicy okołoodbytowej migrują przez odbyt do przewodu pokarmowego

Kto jest najbardziej narażony na zarażenie?

Owsica może dotyczyć osób w różnym wieku, szczególnie jednak narażone są na nią dzieci i ich najbliżsi.

Grupy ryzyka:

dzieci przebywające w skupiskach (żłobki, przedszkola, szkoły, domy dziecka)
współdomownicy (rodzice, dziadkowie, rodzeństwo)
pracownicy przedszkoli, szkół podstawowych, żłobków
personel medyczny na oddziałach dziecięcych

Jakie mogą być objawy owsicy?

Owsica może przebiegać bezobjawowo lub powodować dolegliwości, których rodzaj i nasilenie związane jest z intensywnością zarażenia i osobniczą odpornością organizmu. Głównym objawem owsicy jest świąd okolicy odbytu, spowodowany podrażnieniem skóry przez śluz pokrywający jaja owsików. Symptomy, które towarzyszą owsicy mogą być na tyle niespecyficzne, że często zarażenie pasożytami jest rozpatrywane dopiero po wykluczeniu innych przyczyn.

Objawy owsicy

swędzenie w okolicach odbytu, szczególnie wieczorem
problemy ze snem i bezsenność
stany zapalne skóry i podrażnienia
niepokój i problemy z koncentracją
brak apetytu
bladość skóry i podkrążone oczy
zgrzytanie zębami
nudności i bóle brzucha
zmiany zapalne dróg rodnych
bóle głowy
osłabienie

Jak przebiega leczenie owsicy?

Założenie, że owsica sama przeminie jest jak najbardziej błędne. Nieleczona może prowadzić do wielu powikłań, nie tylko w obrębie układu pokarmowego. Kuracja polega na przyjęciu lekarstwa na owsiki przepisanego przez lekarza. Ze względu na zakaźność i łatwość rozpowszechniania pasożyta, leczeniem owsicy powinni być objęci wszyscy współdomownicy, a także osoby z bliskiego kontaktu. Przyjęcie leku powinno zostać powtórzone po dwóch tygodniach, w celu całkowitego wyeliminowania owsików, które mogły w międzyczasie wylęgnąć się z jaj. W dniu przyjmowania leku należy dokładnie wysprzątać mieszkanie oraz zmienić bieliznę osobistą i pościel.

Powikłania owsicy

zarażenie układu płciowego u dziewczynek
stany zapalne okolic intymnych
zapalenie jelita grubego
stany zapalne skóry
utrata masy ciała

Jak zdiagnozować owsicę?

Owsica może być zdiagnozowana na podstawie wykrycia obecności owsików na skórze w okolicy odbytu lub na powierzchni świeżego kału. Niestety nie zawsze można zauważyć pasożyty gołym okiem, dlatego bardziej wiarygodną metodą potwierdzającą zarażenie jest badanie mikroskopowe na obecność owsików wykonywane w laboratorium. Materiał do badania pobiera się w godzinach porannych, przed wypróżnieniem i umyciem okolic intymnych. Do pobrania służy taśma celofanowa naklejana na skórę w szparze międzypośladkowej.

W preparacie mikroskopowym poszukiwane są charakterystyczne jaja owsików. Są one oceniane przez wykwalifikowanych diagnostów laboratoryjnych. W przypadku uzyskania wyniku ujemnego badanie należy powtórzyć. Jedno badanie daje 50% szans wykrycia jaj owsików, trzy badania zwiększają tą szansę do 90%, natomiast 5 badań to 99% prawdopodobieństwa potwierdzenia owsicy.

Jak zapobiegać szerzeniu owsicy?

Łatwe i szybkie rozprzestrzenianie się zarażenia owsikiem ludzkim poprzez brudne ręce powoduje, że szczególną uwagę należy zwrócić na przestrzeganie zasad higieny osobistej. Niezwykle istotne są również odpowiednie nawyki żywieniowe.

Aby zapobiegać zarażeniu, należy:

dbać o higienę osobistą
często myć ręce
obcinać krótko paznokcie u dzieci
często zmieniać bieliznę
często zmieniać ręczniki i pościel
dokładnie sprzątać mieszkania
prać pluszowe zabawki
ograniczyć spożywanie słodyczy
stosować dietę bogatą w błonnik
myć owoce i jarzyny przed jedzeniem
często wymieniać piasek w piaskownicy

Autor: Elwira Zawidzka, spec. mikrobiologii medycznej

Najczęściej zadawane pytania:

Od kilku lat wśród wielu ludzi panuje przekonanie, że wszyscy jesteśmy zarobaczeni i istnieje moda na profilaktyczne odrobaczanie. Wśród przeciwników szczepień spotkałam się też z opinią, że lepiej odrobaczać się co pół roku niż szczepić. Czy warto leczyć w ciemno? Czy to może też nieść za sobą negatywne skutki?

Nie potrafię się ustosunkować do zdania „przeciwników szczepień” co do „odrobaczania” co pół roku. Po pierwsze szczepienia nie mają nic wspólnego z robakami. Nie istnieją szczepionki przeciwko chorobom pasożytniczym. Po drugie nie bardzo rozumiem – okresowość „co pół roku”, zwłaszcza, że nawet weterynarze odrobaczają zwierzęta rzadziej, a wydawałoby się, że ludzie jednak nieco bardziej dbają o higienę niż ich pupile. Nie ma też uniwersalnych leków, ani uniwersalnego czasu terapii biorąc pod uwagę możliwe choroby pasożytnicze u ludzi.
Leczenie „w ciemno” – w mojej opinii NIE ma sensu. Leki działają na istniejące pasożyty (np. owsiki), a przyjmowaniem leków, gdy tych owsików nie ma, nie ma najmniejszego sensu. A poza tym: „Nie ma uniwersalnych leków, ani uniwersalnego czasu terapii biorąc pod uwagę możliwe choroby pasożytnicze u ludzi”.

Czy jeśli nasze dziecko ma kontakt z innym dzieckiem, które ma owsiki, to jest szansa, że się nie zarazi? Jakie środki ostrożności powinniśmy zastosować?

Oczywiście jest szansa, aby Pani dziecko nie uległo zarażeniu. Mając wiedzę o owsicy w środowisku, należy bacznie obserwować malucha, zwłaszcza w godzinach nocnych. Jeśli będzie niespokojnie spał, kręcił się na łóżku – obejrzeć w nocy okolicę odbytu dziecka. Nie należy panikować i pamiętać, że owsiki wykazują cykl nocny – zatem spanie w nocy z osobą zarażoną jest najbardziej ryzykowne. Aby jednak jeszcze bardziej zminimalizować ryzyko zarażenia należy:

Jak najczęściej myć ręce gorącą wodą z mydłem, zwłaszcza przed posiłkami,
po powrocie dziecka z przedszkola czy zabawie z rówieśnikami.
Eliminować u dziecka nawyk wkładania palców, czy różnych przedmiotów do buzi (zabawek, długopisów itp.).
Obcinać dziecku krótko paznokcie, aby jaja owsika nie miały możliwości
„ukrycia” się pod nimi.
Nie spać z dzieckiem w jednym łóżku, gdy podejrzewasz u niego owsicę lub w trakcie leczenia.
Zakładać maluszkowi na noc nieco bardziej obcisłe majteczki, aby utrudnić drapanie się po pupie i roznoszenie jajeczek owsika (na ręce możesz założyć dziecku rękawiczki lub skarpetki).
Rano i wieczorem podmywać miejsca intymne dziecka ciepłą wodą z mydłem.
Dbać regularnie o czystość w domu, dokładnie sprzątaj łazienkę oraz toaletę.

Czy owsikami zawsze zarażamy się od kogoś, czy mogą się one pojawić w naszym organizmie np. przez stosowanie nieodpowiedniej diety? Jakie produkty „lubią” owsiki (czego powinniśmy się wystrzegać)?

Do zarażenia dochodzi najczęściej poprzez wkładanie do ust palców i przedmiotów, na których znajdują się inwazyjne jaja owsika. Samice składają jaja na powierzchni skóry w okolicach odbytu. Dzięki lepkiej substancji, którą są powleczone jaja przylepiają się do skóry. Obecność krążących pasożytów oraz jaj wywołuje świąd. Dzieci drapiąc się, zbierają jaja pod płytkami paznokci. Jeśli dziecko włoży wówczas nieumyte ręce do ust dochodzi do samozarażenia. Z czasem substancja pokrywająca jaja wysycha i wówczas odrywają się one od skóry, unoszą w powietrzu i osadzają na przedmiotach znajdujących się w otoczeniu chorego. Brudne ręce, przedmioty codziennego użytku takie jak zabawki, ręczniki, pościel, a nawet jedzenie (pozostawione bez przykrycia lub dotykane brudnymi, nieumytymi rękoma) – wszystko to może być źródłem zarażenia. Dieta nie ma zatem żadnego znaczenia w kontekście „zarażenia” człowieka. Prawidłowa dieta stanowi jednak nieodłączny element leczenia.

Podawanie dziecku produktów bogatych w błonnik: kaszy, warzyw strączkowych, owoców, kiszonych ogórków czy kapusty, pomoże zregenerować śluzówkę jelit i wzmocnić układ odpornościowy, a także zadbać o prawidłową motorykę przewodu pokarmowego. Należy również pamiętać, aby wyeliminować z diety dziecka produkty wysoko przetworzone, a także ograniczać słodycze.

„Kiedyś nikt tego nie leczył i żyjemy” powiedziałaby pewnie moja mama. Co nam może grozić, gdy zlekceważymy leczenie owsicy?

Kiedyś faktycznie nie znano leków na owsicę. Owsica nie jest też chorobą, która prowadzi do zgonu chorego. Jednakże objawy potrafią być tak nieprzyjemne i uporczywe, że podejrzewam, że zarażeni szukali różnych „domowych” lub ziołowych sposobów na pozbycie się pasożytów.

Początkowo, a także przy zarażeniu niewielką liczbą owsików dziecko, może nie mieć żadnych objawów choroby. Nasilają się one wraz z długością trwania zarażenia oraz zakażeniem większą liczbą tych pasożytów. Najczęściej główną dolegliwością jest nieprzyjemne swędzenie w okolicy odbytu, które wzmaga się przede wszystkim wieczorem i w nocy. Swędzenie towarzyszące poruszającym się owsikom może prowadzić do zaburzenia snu u dziecka i wcześniej już wymienione problemy z koncentracją, zgrzytaniem zębami czy moczeniem nocnym. Długo nieleczona owsica może wywoływać zmiany na skórze w okolicy odbytu: zaczerwienienie, pojawienie się przeczosów (czyli linijnych powierzchownych zadrapań), czasami z towarzyszącym stanem zapalnym skóry. Dziewczynki z powodu choroby mogą uskarżać się na nieprzyjemne swędzenie i pieczenie sromu (zapalenie sromu) spowodowane najczęściej zajęciem tej okolicy przez owsiki. Jest to choroba dotycząca przewodu pokarmowego, może mieć wpływ na wchłanianie substancji odżywczych (zmniejszać je). Nie należy więc owsicy bagatelizować.

Czy owsica lubi nawracać?

Trudno w kontekście owsicy mówić o „nawracaniu”. Nie ma żadnych predyspozycji genetycznych ani rodzinnych zwiększających ryzyko zarażenia. Ale też jest to choroba, która nie wywołuje trwałej odporności, można chorować wielokrotnie. „Nawrotowość” może wynikać z jednej strony z niedostatecznego wyleczenia rodziny lub nie pozbycia się jaj inwazyjnych krążących w środowisku. Innym powodem może być powrót w dotychczasowe, zarażone środowisko. Wówczas można ulec ponownemu zarażeniu.

Wiem, że od zwierząt nie da się zarazić owsicą, ale chciałabym wiedzieć przykładowo, w jakich dokładnie sytuacjach możemy zarazić się owsicą?

Jest to absolutna prawda, owsicą nie można się zarazić od zwierząt. Owsica występuje tylko u ludzi. Dojrzałe samice nocą składają jaja na powierzchni skóry w okolicach odbytu. Dzięki lepkiej substancji, którą są powleczone jaja przylepiają się do skóry. Obecność krążących pasożytów oraz jaj wywołuje świąd. Dzieci drapiąc się, zbierają jaja pod płytkami paznokci. Jeśli dziecko włoży wówczas nieumyte ręce do ust dochodzi do samozarażenia. Z czasem substancja pokrywająca jaja wysycha i wówczas odrywają się one od skóry, unoszą w powietrzu i osadzają na przedmiotach znajdujących się w otoczeniu chorego. Mogą być wdychane do jamy ustnej wraz z powietrzem, a następnie połykane do przewodu pokarmowego, gdzie dojrzewają do postaci dorosłych, zdolnych produkować kolejne jaja. Brudne ręce, przedmioty codziennego użytku takie jak zabawki, ręczniki, pościel, a nawet jedzenie (pozostawione bez przykrycia lub dotykane brudnymi, nieumytymi rękoma) – wszystko to może być źródłem zarażenia.

Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym to grupa, u której najczęściej występuje owsica, ponieważ maluchy uczą się dopiero jak prawidłowo należy dbać o higienę.

Najbardziej narażone są osoby przebywające w całodobowym, bliskim kontakcie lub osoby przebywające stale w “zamkniętym” środowisku (zwłaszcza w nocy). Jest to także możliwe w przestrzeni publicznej: w przedszkolu, w szkole. Poza organizmem człowieka potrafią przeżyć do 20 dni, zachowując zdolność do zakażania aż przez 3 tygodnie. Osoby dorosłe mogą być narażone na zarażenie owsikami, jeśli, jedzą nieumyte warzywa lub owoce, nie myją rąk, obgryzają paznokcie. Owsica bardzo łatwo i szybko się przenosi. Dlatego tak ważne jest, aby rodzice informowali wychowawców i opiekunów przedszkoli czy szkół o przypadku owsicy u swojego dziecka, aby nie dopuszczać do ponownego wzajemnego zarażania się dzieci. Należy również przestrzegać podstawowych zasad higieny, jak regularne mycie rąk.

Jak dokładnie wygląda/powinien wyglądać proces pozbywania się owsików z organizmu?

W celu potwierdzenia diagnozy, należy udać się do lekarza. Dobierze on rodzaj leczenia według indywidualnych potrzeb i sytuacji pacjenta. Gdy u dziecka/ dorosłego zdiagnozowane zostaną owsiki, konieczne jest wprowadzenie leczenia farmakologicznego u danego pacjenta i obowiązkowo u wszystkich członków rodziny. Pacjent przyjmuje lek przeciwpasożytniczy, dla dzieci dostępny np. w wygodnej formie zawiesiny zawierającej pyrantel. Preparaty ziołowe, suplementy diety oraz dieta bogata w błonnik, warzywa, owoce mogą wspomagać leczenie farmakologiczne, pomogą w odbudowie śluzówki jelit i zadbają o prawidłową motorykę przewodu pokarmowego. Aby leczenie było skuteczne, kurację należy powtórzyć po dwóch – trzech tygodniach. Ponieważ leki działają na dorosłe osobniki, a nie na ich jaja. Ponowne przyjęcie leku zwiększa szansę na wytrucie tych pasożytów, które wylęgły się z jaj po pierwszej dawce leku.

Podstawowym sposobem zapobiegania owsicy jest higiena – mycie rąk po każdym powrocie z dworu, po skorzystaniu z toalety, przed posiłkami, mycie owoców, częsta zmiana bielizny. Jeśli do zarażenia już dojdzie, zaraz po przyjęciu leku przeciwpasożytniczego należy wzmożyć działania nastawione na restrykcyjne utrzymanie higieny w domu. Istotne jest dokładne sprzątanie, wypranie piżam, pościeli, pledów, kocy oraz narzut, wymycie lub wypranie zabawek, stosowanie filtrów powietrza. Przez cały okres leczenia, każdej nocy ubieramy dziecku czyste (uprane i uprasowane) piżamki. Ważne jest to, aby wyrobić w dziecku nawyk codziennej zmiany bielizny i częstego mycia rąk. Najlepiej też stosować oddzielne ręczniki do wycierania ciała, rąk i twarzy. Działania te są niezbędne, aby efektywnie pozbyć się pasożytów.

Jeśli dziecko chodzi do przedszkola, konieczne jest zawiadomienie placówki. Wówczas dyrekcja powinna poinformować wszystkich rodziców i wychowawców o przypadku.

Informacje i prezentowane najczęściej zadawane pytania zostały zaczerpnięte ze strony internetowej:

https://matkawariatka.pl/kazdy-rodzic-wiedziec-o-owsikach-rozmowa-lekarzem/owsicy wśród podopiecznych oraz zintensyfikować zabiegi higieniczne w przedszkolu.

Partnerem wpisu jest Pyrantelum medana.